Isincoko samalungelo abantwana
Â
Amalungelo abantwana sisihloko esibaluleke kakhulu kuluntu lwethu nakwihlabathi jikelele. Sonke siyakwazi ukubaluleka kokukhusela nokuhlonipha amalungelo abantwana, abamele ikamva lethu. Nangona amazwe amaninzi esityikityile aza asamkela iSivumelwano Samalungelo Omntwana, ziseninzi iindawo apho la malungelo agxothwayo. Kubalulekile ukuba sibandakanyeke ekukhuseleni la malungelo kwaye siwahloniphe, kuba abantwana banelungelo lokukhulela kwindawo ekhuselekileyo nenempilo apho zonke iimfuno zabo ezibalulekileyo zibonelelwa khona.
Ilungelo lokuqala lomntwana lilungelo lobomi kunye nophuhliso. Oku kuthetha ukuba bonke abantwana banelungelo lokufumana umgangatho wokuphila owaneleyo kunye nemfundo eyaneleyo. Bonke abantwana bakwanelungelo lendawo ekhuselekileyo nesempilweni ebavumela ukuba baphuhle kwaye bafikelele kwisakhono sabo esipheleleyo. Kubalulekile ukuba bonke abantwana bafikelele kukhathalelo lwempilo olusemgangathweni, kunye nokutya okwaneleyo, impahla kunye nezindlu.
Ilungelo lesibini lomntwana lilungelo lokukhuselwa kuzo zonke iintlobo zokuxhatshazwa, ukuxhatshazwa kunye nobundlobongela. Abantwana kufuneka bakhuselwe kubundlobongela obusemzimbeni, ukuxhatshazwa ngokwesondo kunye nalo naluphi na uhlobo lokuxhatshazwa nokuxhatshazwa. Kubalulekile ukuba bonke abantwana baziswe ngamalungelo abo kwaye banikwe inkxaso kunye noncedo xa bephantsi kweentlobo zokuxhatshazwa okanye ubundlobongela.
Ilungelo lesithathu lomntwana lilungelo lokuthatha inxaxheba. Abantwana kufuneka babe namathuba alinganayo okuvakalisa uluvo lwabo nokubandakanyeka kwizigqibo ezibachaphazelayo. Kubalulekile ukuba abantwana bamanyelwe kwaye banikwe ithuba lokuba bathathe inxaxheba ekuthathweni kwezigqibo, njengoko oku kuya kubanceda bazithembe kwaye bafunde ukwenza izigqibo ezibalulekileyo ebomini.
Amalungelo omntwana kufuneka akhuselwe kwaye ahlonitshwe, kuba aba bantwana balikamva lethu. Bonke abantwana banelungelo lokuphila ubomi obonwabisayo nobunempilo, imfundo nophuhliso, ukukhuselwa kuzo zonke iintlobo zokuxhatshazwa nokuxhatshazwa, kunye nokuthatha inxaxheba ekuthathweni kwezigqibo.
Ngaphezu koko, kubalulekile ukuqwalasela ukuba amalungelo omntwana makangabi yithiyori nje kodwa kufuneka asetyenziswe xa kusenziwa. Oku kungaphunyezwa ngokuphumeza imigaqo-nkqubo neenkqubo eziqinisekisa ukukhuselwa kwabantwana kulo naluphi na uhlobo lokuxhatshazwa, ucalucalulo okanye ukungahoywa. Oorhulumente kunye nemibutho yamazwe ngamazwe kufuneka basebenzisane ukuqinisekisa ukuba amalungelo abantwana ahlonitshwa kwihlabathi jikelele, kwaye uluntu ngokubanzi kufuneka lubandakanye ukuxhasa nokukhusela abantwana kwiindawo abahlala kuzo.
Kwakhona, Kubalulekile ukuqaphela ukuba amalungelo abantwana ayiloxanduva loorhulumente kunye nemibutho yamazwe ngamazwe kuphela, kodwa kunye nomntu ngamnye.. Ngamnye wethu unoxanduva lokuhlonipha nokukhusela amalungelo abantwana, ukubenzela indawo ekhuselekileyo nenobubele nokuqinisekisa ukuba baphathwa ngesidima nentlonipho. Njengabantu abatsha, sinoxanduva olukhethekileyo lokubandakanyeka kwaye sithethelele amalungelo abantwana ukuqinisekisa ikamva elingcono lezizukulwana ezizayo.
Ukuqukumbela, amalungelo omntwana abalulekile kuphuhliso olungenamvisiswano lomntwana ngamnye nokwakha ihlabathi elingcono nelinobulungisa. Kubalulekile ukuqonda ukuba wonke umntwana unelungelo lemfundo, usapho kunye nendawo ekhuselekileyo, ukukhuselwa kuxhatshazo nobundlobongela, inkululeko yokuthetha kunye nomgangatho wokuphila ondilisekileyo. Ngokukhusela nokuhlonipha amalungelo abantwana, sinokuba negalelo ekukhuleni nasekuphuhliseni isizukulwana esisempilweni nesonwabileyo esikwaziyo ukwenza iinguqulelo ezilungileyo ehlabathini.
Â
Ingxelo ngamalungelo abantwana kunye nokubaluleka kwawo
Â
Yazisa
Amalungelo abantwana ayinxalenye ebalulekileyo yamalungelo oluntu kwaye amkelwa kumazwe ngamazwe. Abantwana banamalungelo okhuseleko, imfundo, inkathalo kunye nokuthatha inxaxheba ebonakalayo kubomi bezentlalo nenkcubeko. Nangona amazwe amaninzi esayine iNkomfa yamaLungelo oMntwana, kusekho iingxaki ekuphunyezweni kwawo. Kubalulekile ukuba wonke umntwana afikelele kula malungelo kwaye akhuselwe kuxhatshazo kunye nokungahoywa.
Uphuhliso
Kwisakhelo samalungelo abantwana, omnye wemiba ebaluleke kakhulu lilungelo lemfundo. Bonke abantwana kufuneka bafikelele kwimfundo esemgangathweni ebanika izakhono nolwazi lokufikelela kwisakhono sabo esipheleleyo. Ukongeza, abantwana kufuneka babe nelungelo lokukhuselwa kuxhatshazo kunye nokungahoywa, kubandakanywa ukuxhatshazwa ngokwasemzimbeni, ngokwesondo nangokweemvakalelo. Wonke umntwana kufuneka abe nelungelo lokukhulela kwindawo ekhuselekileyo nesempilweni enosapho olunika inkxaso kunye noluntu.
Omnye umba obalulekileyo wamalungelo abantwana lilungelo lenkululeko yokuthetha nokuthatha inxaxheba kubomi bezentlalo nezenkcubeko. Abantwana bafanele babe nelungelo lokuvakalisa izimvo zabo nokuviwa, ukubandakanyeka kwizigqibo ezibachaphazelayo nokuba bahlonitshwe njengabantu ngabanye ngeengcinga neengcinga zabo. Ukongeza, abantwana kufuneka bafikelele kwizinto ezahlukeneyo zenkcubeko nezolonwabo ezivumela ukuba baphonononge izinto abazithandayo kwaye baphuhlise ngendlela enobuchule.
Ukulandela imigaqo
Nangona kukho imithetho ekhusela amalungelo abantwana, ayisoloko ihlonitshwa, kwaye abanye abantwana basengamaxhoba okuxhatshazwa, ukungahoywa okanye ukuxhatshazwa. Kumazwe amaninzi, abantwana basebenza ngenkani, bathengiswa ngabantu okanye baxhatshazwa ngokwesondo. Olu xhatshazo aluchaphazeli nje kuphela amalungelo omntwana, kodwa luchaphazela ukukhula kwakhe ngokomzimba nangokwengqondo, okubangela ukwenzakala kwexesha elide.
Ukuthintela oku kuxhatshazwa, kubalulekile ukunikela ingqalelo kukhuseleko lwabantwana ehlabathini lonke. Oorhulumente, imibutho yamazwe ngamazwe kunye noluntu kufuneka basebenzisane ukukhusela amalungelo abantwana kunye nokuphucula ubomi babantwana kwihlabathi jikelele. Kubalulekile ukutyala imali kwimfundo, impilo kunye nophuhliso ukuqinisekisa ukuba abantwana banamathuba okufikelela kwizakhono zabo kwaye babe ngamalungu asebenzayo nanemveliso yoluntu.
Ukuqukumbela
Amalungelo abantwana angundoqo ekukhuseleni nasekukhuthazeni intlalo-ntle yabantwana kwihlabathi jikelele. Kubalulekile ukuba wonke umntwana afikelele kwimfundo, akhuselwe kuxhatshazo kunye nokungahoywa kwaye unelungelo lokuphulaphulwa nokuhlonitshwa njengomntu. Sikhuthaza oorhulumente noluntu ukuba basebenzisane ukukhusela nokukhuthaza amalungelo abantwana ukuze bonke abantwana bafumane ithuba lokukhula nokuphuhlisa kwindawo ekhuselekileyo nenempilo.
Â
Isincoko samalungelo omntwana
Â
Abantwana likamva lehlabathi lethu kwaye ke ngoko, uqwalaselo olufanelekileyo kufuneka lunikwe kubo ngokubhekiselele kumalungelo abo. Kwihlabathi apho abantwana abaninzi bephantsi kweemeko ezinzima, ezichaphazela impilo yabo yengqondo neyomzimba, kodwa kwanenkqubela yabo yobuqu, amalungelo abantwana abaluleke ngakumbi kunangaphambili.
Abantwana banelungelo loku imfundo esemgangathweni, ukukhuselwa kubundlobongela kunye nokuxhaphazwa, ukufikelela kwiinkonzo zempilo kunye nendawo apho banokukhula khona kwaye baphuhlise ngokukhuselekileyo. Ukongeza, abantwana banelungelo lelizwi kwaye baviwe kwaye bathathelwe ingqalelo kwizigqibo ezibachaphazelayo.
Kubalulekile ukuba uluntu luwaqonde kwaye luwahloniphe amalungelo abantwana, njengoko beyinxalenye yayo kwaye bafuna inkxaso ukuze bafikelele kwisakhono sabo esipheleleyo. Ngokuhlonipha amalungelo abantwana, siya kunceda ukudala ihlabathi elingcono nelinobulungisa kumntu wonke.
Mininzi imibutho kunye namaqela athethelelayo asebenzela ukukhuthaza amalungelo abantwana ekhaya nakumazwe ngamazwe. Le mibutho isebenzisana ukujongana nemiba echaphazela abantwana efana nentlupheko, ucalucalulo, ubundlobongela kunye nokuxhatshazwa.
Njengeenkokeli ezincinci kunye nezizayo zehlabathi, kufuneka sithathe inxaxheba ekukhuthazeni nasekuxhaseni amalungelo abantwana. Singakwenza oku ngokubandakanyeka kumaphulo okwazisa, ngokuthatha inxaxheba kwimisitho noqhanqalazo, nokwenza izinto ezixhasa amalungelo abantwana kwiindawo esihlala kuzo.
Amalungelo abantwana abalulekile kwintlalontle yabantwana nakwikamva lethu njengoluntu. Ngokuqaphela nokuhlonipha la malungelo, sinokunceda ukudala ihlabathi elingcono nelinobulungisa kubo bonke abantwana. Luxanduva lwethu njengeenkokeli zexesha elizayo ukubandakanya nokukhuthaza amalungelo abantwana kwaye sibanike ilizwi eliqinileyo lokuzisa utshintsho oluyimfuneko kwihlabathi lethu.
Ukuququmbela, amalungelo abantwana sisihloko esibaluleke kakhulu kuba abantwana bamele ikamva loluntu. Ukuqonda nokuhlonipha la malungelo kubalulekile ukuqinisekisa ihlabathi apho bonke abantwana banokukhula kwaye baphuhle ngokugqibeleleyo.
Luxanduva lwethu sonke, ukuqinisekisa ukuba amalungelo omntwana ayahlonitshwa kwaye ikhuthazwa rhoqo. Ngemfundo kunye nokwazisa, sinokunceda ekuphuculeni imeko yabantwana kwihlabathi jikelele kunye nokudala uluntu olunobulungisa nolunobuntu kubo bonke. Ngamnye wethu unokuba ngummeli wotshintsho kwaye enze umahluko kubomi babantwana abasingqongileyo.
Imvo yokuPhumela: 293
Kaninzi:
- Usuku lwaBantwana - Isincoko, Ingxelo, Ukuqulunqwa Usuku lwaBantwana lwesincoko Usuku lwaBantwana yiholide ebalulekileyo kwikhalenda yethu ebhiyozela amalungelo kunye neemfuno zabantwana kwihlabathi jikelele. Olu suku lusinika ithuba lokukhumbula ukubaluleka kobuntwana kwaye sijolise ingqalelo yethu kwiimfuno kunye namalungelo abantwana kwiindawo zethu kunye nehlabathi jikelele. USuku lwaBantwana lukwalithuba lokubhiyozela ulonwabo nobumsulwa babantwana kwaye ubanike ithuba lokonwabela amaxesha okudlala kunye nobuchule bokuyila. Ngolu suku, sinokukhumbula inkululeko kunye nokukhululeka kobuntwana kunye…
- Amalungelo am / Amalungelo oluntu-Isincoko, iNgxelo,... Isincoko esinomxholo othi "UkuFumana Amalungelo Am - Inkululeko Yokwenene Kukwazi Amalungelo Akho" Maninzi amalungelo esinawo njengabantu. Ilungelo lemfundo, ilungelo lokuthetha ngokukhululekileyo, ilungelo lamathuba alinganayo, onke la ngamalungelo asisiseko kwaye anokusinceda siphile ubomi obungcono. Njengomntu okwishumi elivisayo onothando nophuphayo, ndaqala ukufumanisa ukubaluleka kokwazi amalungelo am kunye nefuthe elinokuthi libe nalo kubomi bam. Ndaqalisa ukufunda ngakumbi ngamalungelo am nendlela endinokuzuza ngayo kuwo. Ndifumanise ukuba ndinelungelo lemfundo...
- Amalungelo oluntu - isincoko, ingxelo, ukwakheka Isincoko samaLungelo oLuntu Amalungelo oluntu yenye yeyona miba ibalulekileyo ekufuneka sicinge ngayo ebomini bethu. Ukutyhubela imbali, abantu baye balwela ukukhusela amalungelo abo kunye nenkululeko, kwaye namhlanje, esi sisihloko sangoku nesibalulekileyo kwihlabathi lonke. Amalungelo oluntu ngala malungelo asisiseko, amkelwa ngumthetho namele ahlonitshwe ngumntu wonke. Elinye lawona malungelo abalulekileyo oluntu lilungelo lobomi. Eli lilungelo elisisiseko lomntu ngamnye ukuba akhuselwe ekwenzakaleni ngokwasemzimbeni okanye ngokwendlela yokuziphatha, aphathwe ngesidima kunye...
- NgoMatshi 8 - Isincoko, Ingxelo, Ukuqulunqwa Isincoko ngoMatshi 8 Namhlanje lusuku olukhethekileyo, oluzele luvuyo nothando. Ngumhla wesi-8 kuMatshi, uSuku lwaBasetyhini lweZizwe ngeZizwe, usuku lokuvakalisa umbulelo wethu nokuncoma abasetyhini ebomini bethu. Kum, olu suku luzele yintsingiselo kuba ndinabafazi abaninzi abomeleleyo nabakhuthazayo abandijikelezileyo abandincedileyo ukuba ndikhule kwaye ndibe yile nto ndiyiyo namhlanje. Kwasebutsheni bam, ndafunda ukuba amabhinqa afanele ahlonelwe yaye anconywe ngayo yonke into ayenzayo ebomini. Umama wam, oomakhulu bam, kunye nabanye abafazi ebomini bam bandifundise uku...
- Indima yosapho kubomi bomntwana-Isincoko, iNgxelo,… Isincoko sabantwana kunye nendima yabazali ebomini babo Usapho ngokungathandabuzekiyo lelona ziko libalulekileyo ebomini bomntwana. Kulapho abantwana bachitha ixesha labo elininzi, apho bafunda khona imigaqo kunye nemilinganiselo eya kubachaphazela ubomi babo bonke. Entsatsheni, abantwana bafunda indlela yokuziphatha nokusebenzisana nabanye, kwanendlela yokulawula iimvakalelo zabo nokuvakalisa iimfuno zabo nezinto abazifunayo. Kwesi sincoko, ndiza kuxoxa ngendima yosapho kubomi bomntwana kunye nendlela echaphazela ngayo ukukhula kwabo. Indima yokuqala nebaluleke kakhulu…
- Zonke zahlukene Kodwa ziyalingana-Isincoko, iNgxelo, uKuqulunqwa Isincoko soMbala wolusu kunye neYantlukwano yabantu: Zonke zahlukene Kodwa ziyalingana Kwihlabathi lethu elahlukileyo, kubalulekile ukukhumbula ukuba nangona sahluke ngeendlela ezininzi, sonke siyalingana njengabantu. Mntu ngamnye unenkangeleko yakhe, inkcubeko yakhe, unqulo lwakhe namava akhe obomi, kodwa oku akusenzi sibe phantsi okanye sibe phezulu kunabanye. Kufuneka sifunde ukuxabisa nokubhiyozela iyantlukwano yabantu kwaye sinyamezele iyantlukwano yethu. Inxalenye enkulu yokwahluka kwabantu imelwe ngumbala wolusu. Ehlabathini apho abantu bahlala begwetywa ngokwe…
- Ukubaluleka kokudlala ebuntwaneni - Isincoko, iPhepha, uKwakha Isincoko esithi "Dlala, undoqo wobuntwana - Ukubaluleka komdlalo ekukhuleni komntwana" Ubuntwana lixesha apho sakha ubuntu bethu kwaye siphuhlise izakhono eziyimfuneko kubomi babantu abadala. Ukudlala ngumsebenzi obalulekileyo ngeli xesha, njengoko kunempembelelo enkulu kuphuhliso lwabantwana ngokwasemzimbeni, ngokwasengqondweni nangokwentlalo. Kubalulekile ukuba abantu abadala bakuqonde ukubaluleka kokudlala kubomi babantwana kwaye bakhuthaze ukudlala ukunika abantwana ubomi bobuntwana obunempilo nobonwabileyo. Ukudlala yindlela yendalo yokufunda ebantwaneni. Ngokudlala, abantwana bakhulisa izakhono zabo zokuqonda, njengokucinga ngokuyila, ukucinga, ukusombulula...
- Ubudlelwane phakathi kwabantwana nabazali - Isincoko, iPhepha, Ukwakhiwa Isincoko sobudlelwane phakathi komzali nomntwana Kwabaninzi abafikisayo, ubudlelwane nabazali babo bunokuba nzima kwaye buzaliswe kukungavisisani. Noko ke, phezu kwazo nje zonke iingxaki, ulwalamano phakathi kwabantwana nabazali lolona lubalulekileyo nolunentsingiselo kubomi bethu. Kwesi sincoko, ndiza kuphonononga ukubaluleka kobu budlelwane kunye nokuba bunokugcinwa kwaye buphuculwe njani. Okokuqala, kubalulekile ukuqonda ukuba abazali ngabona basinika ubomi baza basikhulisa, ngoko ke simele sibe nombulelo kubo ngaloo nto. Nangona kunokuba nzima ukuyamkela, abazali banokuninzi…
- Intlonipho nokubaluleka kwayo - Isincoko, iPhepha, Ukwakhiwa Isincoko ngokubaluleka kwentlonipho Intlonipho yenye yezona zinto zibalulekileyo zokuziphatha esinokuba nazo njengabantu. Yimvakalelo enzulu yolwazelelelo nokuncoma abantu, izinto okanye iingqiqo ezifanelwe yimbeko yethu. Njengomntu okwishumi elivisayo othanda uthando nophuphayo, ndiyakholelwa ukuba intlonipho ibalulekile ekukhuleni kwethu kwaye nokwakha ubudlelwane obuhlala ixesha elide nabo basingqongileyo. Isizathu sokuqala sokuba imbeko ibalulekile kukuba isenza sikhulise ukuzithemba kwethu kwaye sibe nembonakalo entle ngathi. Xa sihloniphana, sinokukhusela iimbono zethu…
- Uthando lwabantwana kubazali babo-Isincoko, iNgxelo,… Isincoko esingokuNyusa uthando lwabazali kwisimo sobuGcisa Kweli hlabathi lethu lixakekileyo nelicela umngeni, uthando lwabazali luhlala lulolona mandla lunamandla kwaye luhlala luhleli. Abantwana bayabathanda abazali babo ngokwethuku, ngamandla nothando olungenakuthelekiswa nalo naluphi na olunye ulwalamano ebomini babo. Kwesi sincoko, ndiza kuphonononga ubunjani bolu thando lungenakuphela kwaye yintoni eyenza lube lukhethekileyo. Ukususela ekuzalweni, abantwana baye bakufuna ngamandla ukuthandwa nokukhuselwa ngabazali babo. Olu nxibelelwano lolona lubalulekileyo kwaye…
- Xa Uphupha Ngomntwana Olilayo-Ithetha ukuthini |… Xa uphupha umntwana okhalayo, unokufanekisela intswelo yangaphakathi engahoywayo okanye ukungasonjululwa koxinzelelo lweemvakalelo. Iphupha linokucebisa ukuba kufuneka uhlawule ngakumbi iimfuno zakho kwaye ujongane neemvakalelo zakho. Kwakhona kunokubonisa umnqweno wokukhuselwa okanye ukuxhaswa kwinkalo ethile yobomi bakho. Ukuchazwa kwephupha kuxhomekeke kumxholo kunye neemvakalelo owawunazo ngexesha lephupha.
- Ukubaluleka kobuNtwana - Isincoko, iPhepha, uKwakha Isincoko esimalunga 'nokubaluleka kobuntwana' ekufuneni ubuntwana obulahlekileyo lixesha elikhethekileyo, njengokubaluleka kobuntwana, likhethekile kubomi bethu ngamnye wethu, ixesha lokudlala, ukuba msulwa kunye nokufunyanwa kwehlabathi elijikelezileyo. Njengoko sikhula size sikhule, sityekele ekululibaleni uvuyo nolonwabo esalufumana ngelo xesha. Noko ke, kubalulekile ukukhumbula ukubaluleka kobuntwana ekukhuleni kwethu size sizame ukubugcina buphila ezintliziyweni zethu. Ubuntwana lixesha apho siphuhlisa ubuntu bethu kwaye sifumanise izinto esizithandayo kunye nezinto esinomdla kuzo. Ngokusebenzisa...
- Xa Uphupha Ngomntwana Owonwabileyo- Ithetha ukuthini |… Kuthetha ukuthini ukuba ndiphuphe uMntwana owonwabileyo? Ngaba ilungile okanye imbi? Ukuchazwa kwamaphupha kunokuhluka ngokuxhomekeka kumxholo ngamnye kunye namava omntu ophuphayo. Nangona kunjalo, nazi ezinye iinguqulelo ezinokwenzeka zamaphupha "Umntwana Owonwabileyo": Ukuphupha ngomntwana owonwabileyo kunokuba neentsingiselo ezahlukeneyo ngokuxhomekeke kwimeko yobuqu yomphuphi. Nazi iindlela ezisibhozo zokutolikwa kwephupha elithi "Umntwana owonwabileyo": Intsingiselo yovuyo kunye nolonwabo: Eli phupha linokuba luphawu lolonwabo kunye nolonwabo olunokufunyanwa ebomini, njengomntwana owonwabileyo ophila ixesha ...
- Okusingqongileyo - Isincoko, Ingxelo, Ukwakhiwa Isincoko esingeNdawo Kum, okusingqongileyo kungaphezulu nje kwendawo esihlala kuyo. Ingumthombo wobuhle kunye nempembelelo, imfihlelo kunye nomlingo. Yindawo apho ndihlala ndifumana izinto ezintsha kwaye ndiziva ndiphila ngokwenene. Xa ndihamba kwindalo, ndiziva ngathi zonke iingxaki zam kunye namaxhala anyibilika kumoya omtsha kunye nobushushu belanga. Ndiyathanda ukulahleka emithini emide, ndive umoya ezinweleni zam kwaye ndive iintaka zicula. Ndiyathanda ukubona amabhabhathane ebhabha phakathi kweentyatyambo kwaye...
- Uthando lukaMama-Isincoko, iNgxelo, uKwakha Isincoko sothando lukaMama Uthando lukaMama lolunye lweemvakalelo ezinamandla umntu anokuzifumana. Luthando olungenamiqathango nolukhulu kakhulu olukugqubuthela ngokufudumeleyo kwaye lukwenze uzive ukhuselekile. Umama nguye okunika ubomi, ukunika ukhuseleko kwaye akufundise indlela yokuphila. Ukunika konke okusemandleni akhe kwaye uyazincama ngenxa yakho engalindelanga mbuyekezo. Olu thando alunakufaniswa nayo nayiphi na enye imvakalelo kwaye akunakwenzeka ukuyilibala okanye ukuyityeshela. Wonke umama wahlukile, kwaye…